ΕΙΣΑΓΩΓΗ — Το πάγκρεας είναι ένα όργανο της κοιλιάς. Είναι υπεύθυνο για την παραγωγή συγκεκριμένων υγρών που χρησιμεύουν για την πέψη και συγκεκριμένων ορμονών (συμπεριλαμβανομένης της ινσουλίνης, η οποία είναι υπεύθυνη για τη ρύθμιση του σακχάρου του αίματος).
Η χρόνια παγκρεατίτιδα (ΧΠ) προκαλείται όταν το πάγκρεας καταστρέφεται από μακροχρόνια φλεγμονή. Η φλεγμονή επηρεάζει την ικανότητα του παγκρέατος να λειτουργεί φυσιολογικά. Οι ασθενείς με χρόνια παγκρεατίτιδα (ΧΠ) χρειάζονται συνεχή ιατρική φροντίδα, ώστε να ελαχιστοποιηθούν τα συμπτώματα, να καθυστερήσει η εξέλιξη της βλάβης του παγκρέατος και να αντιμετωπισθούν όποιες επιπλοκές προκύψουν. Στις περισσότερες περιπτώσεις, η θεραπεία ελέγχει το πρόβλημα, αλλά δεν το θεραπεύει.
ΑΙΤΙΑ ΧΡΟΝΙΑΣ ΠΑΓΚΡΕΑΤΙΤΙΔΑΣ — Μερικά από τα πιο συνήθη αίτια της ΧΠ είναι:
●Κατάχρηση αλκοόλ (το πιο σύνηθες)
●Κληρονομική παγκρεατίτιδα
●Απόφραξη του παγκρεατικού πόρου (π.χ. από τραύμα, λίθους, όγκους)
●Άλλες νόσοι, όπως ο ερυθηματώδης λύκος
●Κυστική ίνωση ή μεταλλάξεις του γονιδίου της κυστικής ίνωσης
ΠΑΓΚΡΕΑΤΙΚΑ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ — Το πιο σύνηθες σύμπτωμα της ΧΠ είναι μακροχρόνιος πόνος στο κέντρο της κοιλιάς. Μπορεί, επίσης, να υπάρξουν επεισόδια πόνου όταν το πάγκρεας ξαφνικά φλεγμαίνει και ο πόνος επιδεινώνεται (το φαινόμενο αυτό καλείται οξεία παγκρεατίτιδα).
Οι ασθενείς με ΧΠ δυσκολεύονται να πέψουν τα λιπαρά της τροφής. Αυτό οδηγεί σε απώλεια βάρους και, σε μερικές περιπτώσεις, σε διάρροια. Σε σοβαρές περιπτώσεις, το πάγκρεας χάνει την ικανότητά του να παράγει αρκετή ινσουλίνη, οπότε παρουσιάζεται σακχαρώδης διαβήτης.
Κοιλιακός πόνος — Συνήθως εντοπίζεται στο άνω τμήμα της κοιλιάς, συχνά αντανακλά προς τη ράχη, και μπορεί να ανακουφίζεται στην όρθια θέση ή με την κάμψη του κορμού προς τα εμπρός. Μπορεί να συνοδεύεται από ναυτία και έμετους. Ο πόνος συχνά επιδεινώνεται 15-30 λεπτά μετά το γεύμα. Παρ` όλα αυτά, περίπου 20% των ασθενών με ΧΠ δεν έχουν καθόλου πόνο.
Πτωχή λειτουργία του παγκρέατος — Το πάγκρεας φυσιολογικά βοηθά στην πέψη των τροφών και στον έλεγχο των επιπέδων σακχάρου του αίματος. Σε άτομα με ΧΠ, το πάγκρεας μπορεί να μην λειτουργεί φυσιολογικά, με αποτέλεσμα δυσκολίες στην επεξεργασία του λίπους της διατροφής. Αυτό μπορεί να προκαλέσει ασχημάτιστα, λιπαρά και δύσοσμα κόπρανα, τα οποία κολλούν στην τουαλέτα και είναι δύσκολο να ξεπλυθούν. Έτσι, μπορεί να προκληθούν ελλείψεις θρεπτικών συστατικών και βιταμινών, καθώς και απώλεια βάρους.
Τα συμπτώματα αυτά δεν παρουσιάζονται μέχρι το πάγκρεας να χάσει περίπου το 90% της λειτουργικής του ικανότητας.
ΕΠΙΠΛΟΚΕΣ ΠΑΓΚΡΕΑΤΙΤΙΔΑΣ — Η ΧΠ μπορεί να προκαλέσει ποικίλες επιπλοκές, μεταξύ των οποίων:
● Απόφραξη των πόρων που παροχετεύουν το πάγκρεας και τη χοληδόχο κύστη. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε εμφάνιση ίκτερου («κιτρίνισμα» του δέρματος) και επεισόδια επιδείνωσης της παγκρεατίτιδας.
● Απόφραξη του ανώτερου τμήματος του εντέρου
● Αυξημένος κίνδυνος για εμφάνιση παγκρεατικού καρκίνου
ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ ΠΑΓΚΡΕΑΤΙΤΙΔΑΣ — Μπορεί να είναι δύσκολο να διαγνωσθεί η ΧΠ διότι τα συμπτώματα και τα σημεία της ενδέχεται να είναι παρόμοια με αυτά που προκαλούνται από άλλα προβλήματα υγείας (π.χ. έλκος πεπτικού, λίθοι στη χοληδόχο κύστη, σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου, ακόμη και παγκρεατικός καρκίνος).
Οι εξετάσεις μπορεί να είναι φυσιολογικές, ιδίως κατά τα 2-3 πρώτα χρόνια της κατάστασης αυτής. Μπορεί, επίσης, να είναι δύσκολο να ξεχωρίσουμε τη χρόνια παγκρεατίτιδα από την οξεία παγκρεατίτιδα.
Εξετάσεις αίματος — Μπορούν να ανιχνεύσουν πεπτικά ένζυμα που διαρρέουν έξω από το πάγκρεας, όταν αυτό φλεγμαίνει.
Εξετάσεις κοπράνων — Μπορεί να ανιχνευτούν ανώμαλα υψηλά επίπεδα λίπους σε δείγμα κοπράνων ή σε 3ήμερη συλλογή κοπράνων.
Απεικονιστικές εξετάσεις — Οι απλές ακτινογραφίες, το υπερηχογράφημα, η αξονική και η μαγνητική τομογραφία παρέχουν πληροφορίες σχετικά με τη δομή του παγκρέατος, τους πόρους που παροχετεύουν το πάγκρεας και τη χοληδόχο κύστη, καθώς και τους ιστούς πέριξ του παγκρέατος.
Άλλες εξετάσεις, όπως η ενδοσκοπική παλίνδρομη χολαγγειοπαγκρεατογραφία (ERCP) ή το ενδοσκοπικό υπερηχογράφημα, μπορούν να αποτυπώσουν τις περιοχές που παροχετεύουν το πάγκρεας και τη χοληδόχο κύστη. Οι εξετάσεις αυτές γίνονται με το πέρασμα ενός εύκαμπτου σωλήνα από το στόμα στο ανώτερο πεπτικό (στομάχι και δωδεκαδάκτυλο).
Εξετάσεις για παγκρεατικό καρκίνο — Μερικές από τις εξετάσεις που γίνονται για τη ΧΠ μπορεί να βοηθήσουν στην ανίχνευση της ύπαρξης καρκίνου παγκρέατος. Οι εξετάσεις αυτές γίνονται διότι τα συμπτώματα και σημεία της χρόνιας παγκρεατίτιδας και του παγκρεατικού καρκίνου είναι παρόμοια.
Οι πιο συχνά χρησιμοποιούμενες εξετάσεις αίματος είναι οι καρκινικοί δείκτες CEA και CA 19-9.
ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΧΡΟΝΙΑΣ ΠΑΓΚΡΕΑΤΙΤΙΔΑΣ — Η θεραπεία της ΧΠ μπορεί να βοηθήσει στην ανακούφιση του πόνου, την βελτίωση της παγκρεατικής λειτουργίας και την αντιμετώπιση των επιπλοκών.
Αντιμετώπιση πόνου — Διάφορα μέτρα μπορούν να βοηθήσουν στην ανακούφιση από τον πόνο της ΧΠ. Απλά μέτρα μπορεί να είναι επαρκή στην αρχή της πορείας της νόσου, ενώ μετά από αρκετά χρόνια μπορεί να χρειάζονται πιο εκτεταμένα μέτρα.
● Αποφυγή αλκοόλ – Πρόκειται για τη μοναδική πιο σημαντική θεραπεία σε ασθενείς των οποίων η ΧΠ οφείλεται σε κατάχρηση αλκοόλ. Η αποφυγή του αλκοόλ μπορεί να βελτιώσει τον πόνο, να μειώσει τον κίνδυνο πρόκλησης οξείας παγκρεατίτιδας, καθώς και τον κίνδυνο θανάτου.
● Γεύματα με χαμηλά λιπαρά – Ο πόνος της ΧΠ μπορεί να ελαττωθεί λαμβάνοντας μικρά γεύματα, με χαμηλά λιπαρά, και πίνοντας αρκετά υγρά. Η νηστεία (αποχή από το φαγητό) για αρκετές ημέρες μπορεί να ανακουφίσει από τον πόνο της ΧΠ. Αυτό, συνήθως, γίνεται στο νοσοκομείο όπου είναι δυνατή η χορήγηση θρεπτικών συστατικών ενδοφλεβίως.
● Παυσίπονα φάρμακα – Στην αρχή της πορείας της νόσου συνήθως επαρκούν μη συνταγογραφούμενα φάρμακα για την ανακούφιση του πόνου. Σε αυτά συμπεριλαμβάνονται η παρακεταμόλη και τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα (ΜΣΑΦ), όπως η ιμπουπροφαίνη.
● Συμπληρώματα παγκρεατικών ενζύμων – Συνιστώνται συχνά για την ανακούφιση του πόνου της ΧΠ. Αυτά τα ένζυμα αντικαθιστούν εκείνα που φυσιολογικά παράγονται από το πάγκρεας, αφήνοντάς το να «ξεκουραστεί». Παρ` όλα αυτά, τα ένζυμα δεν ανακουφίζουν τον πόνο σε όλους τους ασθενείς.
● Ναρκωτικά παυσίπονα φάρμακα – Πρόκειται για ισχυρά παυσίπονα, για τα οποία απαιτείται ιατρική συνταγή. Αυτά συνιστώνται συνήθως όταν τα παγκρεατικά ένζυμα δεν ανακουφίζουν τον πόνο. Ένα σημαντικό πρόβλημα με αυτά τα φάρμακα είναι η πρόκληση εθισμού σε μερικά άτομα, έτσι ώστε να τα ζητούν ακόμη και όταν δεν έχουν πόνο. Γι `αυτό και οι περισσότεροι γιατροί τα χρησιμοποιούν με φειδώ.
● Αποκλεισμός νεύρων – Γίνεται με έγχυση φαρμάκων στα νεύρα που μεταφέρουν τον πόνο από το πάγκρεας. Ο αποκλεισμός νεύρων ανακουφίζει από τον πόνο περίπου το 50% των ασθενών που υποβάλλονται σε αυτή τη θεραπεία. Σε πολλούς απαιτείται επιπλέον θεραπεία 2-6 μήνες μετά την πρώτη. Η μέθοδος αυτή έχει ορισμένους κινδύνους που θα πρέπει να συζητηθούν με τον κλινικό ιατρό. Για τον λόγο αυτό, οι αποκλεισμοί νεύρων συνήθως γίνονται σε ασθενείς με σοβαρό παγκρεατικό πόνο, ο οποίος δεν απαντά σε άλλους τύπους θεραπείας.
● Θεραπείες που αυξάνουν το εύρος των παγκρεατικών πόρων – Η ΧΠ μπορεί να προκαλέσει πόνο αν υπάρχει στένωση στους παγκρεατικούς πόρους και στον μυ που κλείνει τον κοινό πόρο που μοιράζονται το πάγκρεας και η χοληδόχος κύστη (μέσω του οποίου εκβάλλουν στο δωδεκαδάκτυλο). Αυτή η στένωση μπορεί να μπλοκάρει την έξοδο των εκκρίσεων του παγκρέατος, οπότε η επιστροφή των παγκρεατικών υγρών στους παγκρεατικούς πόρους οδηγεί σε πόνο και φλεγμονή του παγκρέατος. Ένας τρόπος να θεραπευτεί αυτή η ανωμαλία είναι η τοποθέτηση ενός μικρού πλαστικού σωλήνα (stent) στη στενωμένη περιοχή, ώστε αυτή να διασταλεί και να μένει ανοιχτή. Τα stents μπορούν να ανακουφίσουν τον πόνο σε ασθενείς με στενώσεις του παγκρεατικού πόρου ή λίθους ενσφηνωμένους σε αυτόν. Παρ` όλα αυτά, η τοποθέτηση stents έχει κινδύνους, έτσι ώστε να είναι χρήσιμη μόνο σε ένα μικρό ποσοστό ασθενών με ΧΠ.
● Παγκρεατική λιθοτριψία – Πρόκειται για μια μέθοδο κατά την οποία χρησιμοποιούνται κρουστικά κύματα για να διαλύσουν λίθους ενσφηνωμένους στον παγκρεατικό πόρο. Αυτό βοηθά στη βελτίωση της ροής των πεπτικών υγρών του παγκρέατος.
Χειρουργική αντιμετώπιση — Συνήθως γίνεται μόνο σε ασθενείς με ΧΠ και πόνο που δεν ανταποκρίνεται σε άλλες θεραπείες. Ο κατάλληλος χρόνος για επέμβαση είναι αμφιλεγόμενος. Μερικές μελέτες συνηγορούν υπέρ του ότι η πρώιμη χειρουργική επέμβαση επιβραδύνει την εξέλιξη της νόσου, ενώ άλλες υπέρ του ότι η νόσος συνεχίζει να εξελίσσεται παρά την πρώιμη επέμβαση.
Αυτήν τη στιγμή, οι ιατροί συνιστούν χειρουργική επέμβαση σε ασθενείς με ΧΠ που έχουν πόνο, ο οποίος δεν ανταποκρίνεται σε άλλες θεραπείες, και έχουν διατεταμένους παγκρεατικούς πόρους. Διατίθενται 3 χειρουργικές επεμβάσεις, εκ των οποίων οι δυο έχουν χρησιμοποιηθεί για χρόνια, ενώ η τρίτη (η αυτόλογη μεταμόσχευση νησιδίων του παγκρέατος) θεωρείται πειραματική:
● Άρση απόφραξης – Μια χειρουργική επέμβαση που λέγεται παγκρεατονηστιδική αναστόμωση αίρει την απόφραξη και μειώνει την πίεση στους παγκρεατικούς πόρους. Ανακουφίζει από τον πόνο περίπου 80% των ασθενών. Για άγνωστους λόγους, ο πόνος υποτροπιάζει εντός ενός έτους σε μερικούς ασθενείς που υποβάλλονται σε αυτήν την επέμβαση.
● Αφαίρεση τμήματος του παγκρέατος – Η επέμβαση αυτή ανακουφίζει από τον πόνο μερικούς ασθενείς με ΧΠ.
● Αφαίρεση του παγκρέατος και μεταμόσχευση νησιδιακών κυττάρων – Η απλή αφαίρεση του παγκρέατος δεν είναι μια εφικτή θεραπεία διότι το πάγκρεας εκτελεί πολλές σημαντικές λειτουργίες. Μια από τις σημαντικότερες είναι η παραγωγή της ινσουλίνης. Μια πειραματική θεραπεία για την παγκρεατίτιδα συμπεριλαμβάνει αφαίρεση ολόκληρου του παγκρέατος και στη συνέχεια αντικατάσταση των ισνουλινο-παραγωγών δομών (που καλούνται «νησίδια»).
Θεραπεία των λιπαρών κοπράνων και των προβλημάτων πέψης — Διατίθενται αρκετές θεραπείες για τους ασθενείς που δεν απορροφούν επαρκώς το λίπος και/ή έχουν αυξημένο λίπος στα κόπρανα:
● Μείωση του προσλαμβανόμενου λίπους – Η μείωση του λίπους της δίαιτας μπορεί να μειώσει την ποσότητα λίπους στα κόπρανα, κάνοντάς τα να είναι λιγότερο λιπαρά. Μπορεί να συστηθεί ο περιορισμός του λίπους της δίαιτας σε 20 γραμμάρια/ημέρα και λιγότερο.
● Συμπληρώματα λιπάσης – Συμπληρώματα διατροφής που περιέχουν το ένζυμο λιπάση μπορούν να μειώσουν τα λιπαρά κόπρανα και να βοηθήσουν το σώμα να απορροφήσει λίπος. Αυτά τα συμπληρώματα αντικαθιστούν μερικώς την λιπάση που παράγεται από το πάγκρεας.
● Τριγλυκερίδια μέσης αλύσου (MCTs) – Πρόκειται για έναν τύπο λίπους που πέπτεται και απορροφάται πιο εύκολα από τα τριγλυκερίδια μακριάς αλύσου που υπάρχουν στις περισσότερες τροφές. Διατίθενται με τη μορφή ελαίου και μπορούν να αναμειχθούν με χυμούς φρούτων. Είναι μια καλή πηγή θερμίδων για άτομα με ΧΠ που έχουν χάσει βάρος και δεν απαντούν στις αλλαγές της δίαιτας ή στη χορήγηση συμπληρωμάτων παγκρεατικών ενζύμων.
